ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Σημαντικός ο ρόλος της διατροφής στην γονιμότητα

Υπογονιμότητα και Διατροφή

Οι διαταραχές της γονιμότητας και η συνακόλουθη αδυναμία για τεκνοποίηση αποτελούν πλέον πολύ συχνό πρόβλημα. Η αυξανόμενη επίπτωση του φαινομένου, που προσβάλλει 10-15% των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας έχει οδηγήσει στην αναγνώρισή του από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως "κοινωνικής νόσου".
Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι ο τρόπος ζωής μπορεί να επηρεάσει την αναπαραγωγική υγεία:

• η ηλικία
• η διατροφή
• ο έλεγχος βάρους
• η άσκηση
• το ψυχολογικό στρες
• η διακοπή καπνίσματος
• το αλκοόλ
• η καφεΐνη

και πολλοί ακόμα παράγοντες έχουν μελετηθεί σε συνάρτηση με την αναπαραγωγική υγεία σε άνδρες και γυναίκες.
Στο παρόν άρθρο, θα εστιάσουμε στο ρόλο της διατροφής, σε επίπεδο μακρο- και μικρο-θρεπτικών συστατικών και τροφίμων. Η διατροφή μπορεί αν επηρεάσει την γονιμότητα ακόμα και όταν το βάρος του σώματος είναι μέσα σε φυσιολογικά όρια, μια γυναίκα δηλαδή που είναι υπέρβαρη αλλά τρέφεται σωστά να μην έχει προβλήματα γονιμότητας ενώ μια άλλη που έχει φυσιολογικό βάρος αλλά δεν καταναλώνει τις κατάλληλες τροφές να έχει προβλήματα σύλληψης.

Σωματικό Βάρος και Αναπαραγωγική Υγεία

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος [ΔΜΣ=Βάρος(kg)/Ύψος2(cm2)] αποτελεί σημαντικό προγνωστικό παράγοντα προβλημάτων γονιμότητας. Αύξηση του ΔΜΣ κατά μόλις 3 μονάδες συνεπάγεται 12% αύξηση της πιθανότητας προβλημάτων γονιμότητας [1].
Οι παχύσαρκοι άνδρες (ΔΜΣ>30) έχουν 3 φορές αυξημένες πιθανότητες να έχουν κακή ποιότητα σπέρματος, σε σχέση με νορμοβαρείς άνδρες [2]. Πολλές μελέτες έχουν καταδείξει ότι αύξηση του ΔΜΣ οδηγεί σε μειωμένη συγκέντρωση σπέρματος [3, 4] και μειωμένη κινητικότητά του [5]. Επίσης, το σπέρμα των υπέρβαρων ανδρών (ΔΜΣ>25) παρουσιάζει DNA βλάβες [6, 7]. Τέλος, συσχέτιση υπάρχει και μεταξύ παχυσαρκίας και στυτικής δυσλειτουργίας. Αυτό πιθανόν να είναι αποτέλεσμα μετατροπής των ανδρογόνων σε οιστραδιόλη από το ένζυμο αρωματάση του λιπώδους ιστού (αυξημένο λίπος ® αυξημένη αρωματάση ® μείωση των ανδρογόνων) [8].

Αντίστοιχα είναι τα αποτελέσματα των μελετών και για τις παχύσαρκες  γυναίκες. Γυναίκες με ΔΜΣ>30 αργούν περισσότερο να τεκνοποιήσουν, σε σχέση με γυναίκες με ΔΜΣ μεταξύ 20-25 [9]. Συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι οι πιθανότητες αποβολής είναι επίσης μειωμένες (10,7%) σε νορμοβαρείς γυναίκες, σε σχέση με παχύσαρκες γυναίκες (13,6%) [10], ενώ πιο χαμηλές είναι και οι πιθανότητες επιτυχούς εμφύτευσης [11]. Το αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι όλες αυτές οι επιπτώσεις του αυξημένου σωματικού βάρους είναι αναστρέψιμες. Ο Clark και συν, βρήκαν ότι μετά από απώλεια 10.2 κιλών, 90% των παχύσαρκων γυναικών επανέκτησαν φυσιολογική ωορρηξία [12].

Και στην απέναντι όχθη όμως, προβλήματα γονιμότητας μπορεί να αντιμετωπίζουν και άτομα με πολύ χαμηλό σωματικό βάρος (ΔΜΣ<18). Άνδρες λιποβαρείς τείνουν να έχουν χαμηλότερη συγκέντρωση σπέρματος σε σχέση με νορμοβαρείς άνδρες, αν και η έρευνα σε αυτό το σημείο είναι ελλιπής.
Αντίστοιχα, λιποβαρείς γυναίκες, με πολύ χαμηλό ποσοστό σωματικού λίπος, έχουν δυσλειτουργικές ωοθήκες [13], ενώ ΔΜΣ<17 συχνά συνοδεύεται από ωορρηκτική υπογονιμότητα [14]. Επίσης, μετα-ανάλυση 78 μελετών, που περιλάμβανε δεδομένα από >1 εκ. γυναίκες, βρήκε ότι οι λιποβαρείς γυναίκες έχουν 30% αυξημένο κίνδυνο για πρόωρο τοκετό [15].

Ποιότητα διατροφής και Αναπαραγωγική Υγεία
Η υιοθέτηση μια ισορροπημένης διατροφής αποτελεί το κλειδί στη διατήρηση γενικότερης καλής υγείας και ευεξίας. Ωστόσο, όσον αφορά στην αναπαραγωγική υγεία υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα διατροφικά συστατικά που παίζουν καίριο ρόλο.
Για τον άνδρα που επιθυμεί να γίνει σύντομα πατέρας, συμβουλεύουμε τα εξής:

• Επιλέξτε διατροφή με επαρκή ποσότητα υδατανθράκων ολικής άλεσης, πλούσια σε φυλλικό οξύ και λυκοπένιο, καθώς από μελέτες φαίνεται ότι τέτοιου είδους δίαιτα σχετίζεται με καλύτερη ποιότητα σπέρματος [16]
• Καταναλώστε καθημερινά φρούτα και λαχανικά, καθώς έχει βρεθεί ότι και αυτά βελτιώνουν την ποιότητα του πέρματος [17]
• Περιορίστε σημαντικά το αλκοόλ! Φαίνεται ότι όσο η πρόσληψη αλκοόλ αυξάνεται τόσο επιδεινώνεται η ποιότητα του σπέρματος [18]
• Συzητήστε με το γιατρό σας το ενδεχόμενο συμπληρωματικής λήψης κάποιας αντιοξειδωτικής βιταμίνης (π.χ. βιταμίνη C).  Τα αντιοξειδωτικά είναι υπεύθυνα για την απομάκρυνση των ελεύθερων ριζών από το αίμα. Οι ελεύθερες ρίζες, αν και αποτελούν φυσιολογικά παράγωγα της κυτταρικής αναπνοής, όταν βρίσκονται σε περίσσεια, οδηγούν σε οξειδωτικό στρες, με δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα του σπέρματος. 30-80% της ανδρικής υπογονιμότητας αποδίδεται στο οξειδωτικό στρες [19]. Ο άνθρωπος διαθέτει αντιοξειδωτικά ένζυμα, όμως υπάρχουν και κάποια διατροφικά συστατικά που δρουν ως αντιοξειδωτικά (βιταμίνη C, βιταμίνη Ε, β-καροτένιο, σελήνιο, φλαβονοειδή κλπ). Η υψηλή πρόσληψη αντιοξειδωτικών μέσω της διατροφής έχει φανεί ότι βελτιώνει την ποιότητα του σπέρματος, σε σχέση με τη μέτρια ή χαμηλή πρόσληψη [20]. Κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι το όφελος περιορίζεται μόνο στη βιταμίνη C, ενώ άλλες μελέτες υποστηρίζουν ότι εξίσου ευεργετική είναι και η πρόσληψη σεληνίου και βιταμίνης Ε [19, 20]. Όσον αφορά στη συμπληρωματική χορήγηση αντιοξειδωτικών, μια συστηματική ανασκόπηση που εξέτασε 48 τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές κατέληξε ότι η ποιότητα των ενδείξεων είναι χαμηλή για να καταλήξουμε σε οριστικά συμπεράσματα, όμως φαίνεται ότι η λήψη αντιοξειδωτικών στους άνδρες σχετίζεται με αυξημένα ποσοστό γεννήσεων στο ζευγάρι [21].

  
Και η διατροφή των γυναικών φαίνεται ότι σχετίζεται με τη γονιμότητά τους, επηρεάζοντας κυρίως την ωορρηξία. Για τις γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν:

• Μην αυξάνετε πολύ τη ζωική πρωτεΐνη (κρέας, τυρί, κοτόπουλο κ.ά.) εις βάρος των υδατανθράκων καθώς κάτι τέτοιο επηρεάζει αρνητικά την ωορρηξία. Μόνο 1 μερίδα επιπλέον αυξάνει τον κίνδυνο 32%, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κοτόπουλο ή γαλοπούλα.
• Αντικαταστήστε αν το επιθυμήτε εν μέρει τους υδατανθράκες με φυτική πρωτεΐνη (όσπρια, μανιτάρια, σόγια),  καθώς κάτι τέτοιο φαίνεται να δρα ευεργετικά [22].
• Κόψτε μαχαίρι τα trans λιπαρά! Η επιλογή trans (ή όπως αλλιώς λέγονται μερικώς υδρογονωμένων λιπαρών οξέων, που βρίσκονται στα τηγανητά, σνακ, σκληρές μαργαρίνες), εις βάρος των μονο-ακόρεστων λιπαρών οξέων (ελαιόλαδο, αβοκάντο, αμύγδαλα) αυξάνει 31% τον κίνδυνο ωορρηκτικής υπογονιμότητας. Ομοίως, όταν τα trans-λιπαρά αντικαθιστούν τους υδατάνθρακες στο διαιτολόγιο, ο κίνδυνος εκτοξεύεται στο 73% [23].
• Περιορίστε σημαντικά ή κόψτε εντελώς το αλκοόλ,  καθώς έτσι οι πιθανότητες να μείνετε έγκυος διπλασιάζονται [24]!
• Περιορίστε την καφεϊνη και κυρίως τα καφεϊνούχα ροφήματα (αναψυκτικά, τσάι), καθώς υπάρχουν πρόσφατα δεδομένα ότι η κατανάλωσή τους μειώνει τις πιθανότητες τεκνοποίησης [24].
• Συζητήστε με το γιατρό σας το ενδεχόμενο λήψης κάποιου πολυβιταμινούχου σκευάσματος, σιδήρου ή φυλλικού οξέος. Έχει βρεθεί ότι γυναίκες που λαμβάνουν πολυβιταμινούχα σκευάσματα έχουν λιγότερες πιθανότητες να αντιμετωπίζουν ωορρηκτική υπογονιμότητα [25]. H συμπληρωματική χορήγηση φυλλικού οξέος έχει επίσης σχετιστεί με υψηλότερα ποσοστά επιτυχών κυήσεων μετά από υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε γυναίκες [26].

  Συνοπτικά, φαίνεται ότι η διατροφή υπερ της γονιμότητας χαρακτηρίζεται πάνω απ'όλα από ισορροπία, υψηλό σκορ μονοακόρεστων προς trans λιπαρών οξέων, φυτική versus ζωική πρωτεΐνη, χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο και αυξημένη πρόσληψη σιδήρου και πολυβιταμινών [27].
 

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Sallmen, M., et al., Reduced fertility among overweight and obese men. Epidemiology, 2006. 17(5): p. 520-3.
2. Magnusdottir, E.V., et al., Persistent organochlorines, sedentary occupation, obesity and human male subfertility. Hum Reprod, 2005. 20(1): p. 208-15.
3. Jensen, T.K., et al., Body mass index in relation to semen quality and reproductive hormones among 1,558 Danish men. Fertil Steril, 2004. 82(4): p. 863-70.
4. Hammoud, A.O., et al., Male obesity and alteration in sperm parameters. Fertil Steril, 2008. 90(6): p. 2222-5.
5. Martini, A.C., et al., Overweight and seminal quality: a study of 794 patients. Fertil Steril, 2010. 94(5): p. 1739-43.
6. Chavarro, J.E., et al., Body mass index in relation to semen quality, sperm DNA integrity, and serum reproductive hormone levels among men attending an infertility clinic. Fertil Steril, 2010. 93(7): p. 2222-31.
7. Kort, H.I., et al., Impact of body mass index values on sperm quantity and quality. J Androl, 2006. 27(3): p. 450-2.
8. Makhsida, N., et al., Hypogonadism and metabolic syndrome: implications for testosterone therapy. J Urol, 2005. 174(3): p. 827-34.
9. Mutsaerts, M.A., et al., The influence of maternal and paternal factors on time to pregnancy--a Dutch population-based birth-cohort study: the GECKO Drenthe study. Hum Reprod, 2012. 27(2): p. 583-93.
10. Boots, C. and M.D. Stephenson, Does obesity increase the risk of miscarriage in spontaneous conception: a systematic review. Semin Reprod Med, 2011. 29(6): p. 507-13.
11. Bellver, J., et al., Obesity and poor reproductive outcome: the potential role of the endometrium. Fertil Steril, 2007. 88(2): p. 446-51.
12. Clark, A.M., et al., Weight loss in obese infertile women results in improvement in reproductive outcome for all forms of fertility treatment. Hum Reprod, 1998. 13(6): p. 1502-5.
13. Kirchengast, S., et al., Menopause-associated differences in female fat patterning estimated by dual-energy X-ray absorptiometry. Ann Hum Biol, 1997. 24(1): p. 45-54.
14. Grodstein, F., M.B. Goldman, and D.W. Cramer, Body mass index and ovulatory infertility. Epidemiology, 1994. 5(2): p. 247-50.
15. Han, Z., et al., Maternal underweight and the risk of preterm birth and low birth weight: a systematic review and meta-analyses. Int J Epidemiol, 2011. 40(1): p. 65-101.
16. Mendiola, J., et al., A low intake of antioxidant nutrients is associated with poor semen quality in patients attending fertility clinics. Fertil Steril, 2010. 93(4): p. 1128-33.
17. Wong, W.Y., et al., New evidence of the influence of exogenous and endogenous factors on sperm count in man. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 2003. 110(1): p. 49-54.
18. Gaur, D.S., M.S. Talekar, and V.P. Pathak, Alcohol intake and cigarette smoking: impact of two major lifestyle factors on male fertility. Indian J Pathol Microbiol, 2010. 53(1): p. 35-40.
19. Cocuzza, M., et al., Clinical relevance of oxidative stress and sperm chromatin damage in male infertility: an evidence based analysis. Int Braz J Urol, 2007. 33(5): p. 603-21.
20. Silver, E.W., et al., Effect of antioxidant intake on sperm chromatin stability in healthy nonsmoking men. J Androl, 2005. 26(4): p. 550-6.
21. Showell, M.G., et al., Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev, 2014. 12: p. CD007411.
22. Chavarro, J.E., et al., Protein intake and ovulatory infertility. Am J Obstet Gynecol, 2008. 198(2): p. 210 e1-7.
23. Chavarro, J.E., et al., Dietary fatty acid intakes and the risk of ovulatory infertility. Am J Clin Nutr, 2007. 85(1): p. 231-7.
24. Gormack, A.A., et al., Many women undergoing fertility treatment make poor lifestyle choices that may affect treatment outcome. Hum Reprod, 2015. 30(7): p. 1617-24.
25. Chavarro, J.E., et al., Use of multivitamins, intake of B vitamins, and risk of ovulatory infertility. Fertil Steril, 2008. 89(3): p. 668-76.
26. Gaskins, A.J., et al., Dietary folate and reproductive success among women undergoing assisted reproduction. Obstet Gynecol, 2014. 124(4): p. 801-9.
27. Chavarro, J.E., et al., Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstet Gynecol, 2007. 110(5): p. 1050-8.

Εφη Κολοβέρου, Msc
Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Υποψ. Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
Παχυσαρκία – Διαβήτης

τηλ: 6945040861
e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Διαβάστε ακόμα