ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Ο ρόλος του ύπνου στην ανάπτυξη διαβήτη και παχυσαρκίας
Για την επιστήμη, ο ύπνος αποτελούσε πάντοτε μια άγνωστη αλλά σημαντική πτυχή της ανθρώπινης φύσης. Η αξία του, άλλωστε, είναι πολύ σημαντική, καθώς καταλαμβάνει το (!) της ζωής του ανθρώπου. Αποτελεί καθολική ανάγκη και η απουσία του επιφέρει σοβαρές συνέπειες. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα επιστημονικά άρθρα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «λανθασμένα» πρότυπα ύπνου (βραχεία διάρκεια <7 ώρες και μεγάλη διάρκεια >9 ώρες) μπορούν να επηρεάσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης χρόνιας νόσου.
Μπορεί η βραχεία διάρκεια ύπνου να είναι επιβλαβής;
Ο σύντομος ύπνος έχει μελετηθεί περισσότερο και έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας, διαβήτη τύπου 2, υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων.[1] Αναλυτικότερα, τα αποτελέσματα μελετών έδειξαν πως:
(α) Τόσο βραχυχρόνια όσο και μακροχρόνια, οι διαταραχές ύπνου (όπως η αϋπνία) συνδέονται με καρδιομεταβολικούς κινδύνους.
(β) Ο περιορισμός του ύπνου έχει αρνητικό αντίκτυπο στο ενεργειακό ισοζύγιο, αλλά δεν είναι σαφές εάν διορθώνοντας τη διαταραχή ύπνου θα μειωθεί ο κίνδυνος παχυσαρκίας.
*Η θεραπεία των διαταραχών ύπνου περιλαμβάνει φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ή γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, με την τελευταία να είναι η πιο αποτελεσματική ειδικά στα προβλήματα αϋπνίας.
(γ) Η θεραπεία των πασχόντων με διαταραχές ύπνου μπορεί να προσφέρει κλινικά οφέλη, ιδιαίτερα για την υπέρταση.
Με ποιους μηχανισμούς συνδέεται η κακή ποιότητα ύπνου με μεταβολική δυσλειτουργία;
Ø Η απώλεια του ύπνου οδηγεί τόσο σε μεταβολικές διαταραχές, όσο και σε αλλαγές στην πείνα, την όρεξη και εν τέλει τη διατροφική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα θετικό ισοζύγιο ενέργειας και αύξηση του βάρους. Αν και μένοντας ξύπνιοι και άρα σωματικά ενεργοί καταναλώνουμε θερμίδες, έχει βρεθεί ότι οι θερμίδες που προσλαμβάνουμε συνολικά μέσα στην ημέρα είναι πολύ περισσότερες με αποτέλεσμα πλεόνασμα θερμίδων. Ακόμη, ο ανεπαρκής ύπνος οδηγεί και σε κόπωση και, με τη σειρά του, οδηγεί σε μειωμένο κίνητρο για σωματική δραστηριότητα, άρα και πάλι σε θετικό ενεργειακό ισοζύγιο.
Ø Ελεγχόμενες κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι 2 μόλις νύχτες ανεπαρκούς ύπνου συνδέονται με ξαφνική μείωση του Δείκτη Διάθεσης, τον συχνότερα χρησιμοποιούμενο προγνωστικό δείκτη για τον κίνδυνο ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη, τη διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη και την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Ο ύπνος επηρεάζει τα επίπεδα ορμονών σηματοδότησης της πείνας (γκρελίνης και λεπτίνης). Η γκρελίνη, εκκρινόμενη από το στομάχι, αυξάνει την όρεξη (ορεξιογόνος), ενώ η λεπτίνη, εκκρινόμενη από το λιπώδη ιστό, προάγει τον κορεσμό (ανορεξιογόνος). Η στέρηση ύπνου προκαλεί υψηλά επίπεδα γκρελίνης και χαμηλά επίπεδα λεπτίνης, με αποτέλεσμα ακανόνιστα διατροφικά πρότυπα,συμπεριλαμβανομένων συχνότερων και θερμιδικά πυκνότερων τροφίμων κατά τη διάρκεια μη κανονικών ωρών, καθώς και συμπεριφορές υπερφαγίας.[2]
Ø Οι διαταραχές του ύπνου ενεργοποιούν τον HPA άξονα (υποθάλαμος- υπόφυση-επινεφρίδια), με αποτέλεσμα χρόνια υπερκορτιζολαιμία, υπεργλυκαιμία, υπερινσουλιναιμία και μείωση της αντιπονεκτίνης.[3] Η αντιπονεκτίνη εκκρίνεται αποκλειστικά από τον λιπώδη ιστό και συνδέεται με το ποσοστό σωματικού λίπους στα ενήλικα άτομα. Η αντιπονεκτίνη έχει αντιφλεγμονώδη δράση, ρυθμίζοντας κυτταρικές διεργασίες που μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης μεταβολικών διαταραχών, όπως διαβήτη τύπου 2, παχυσαρκία, αθηροσκλήρωση και μεταβολικό σύνδρομο.
Ακόμα, ο HPAάξονας μαζί με αυξημένη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και φλεγμονώδεις αποκρίσεις οδηγεί σε αύξηση του καρδιακού παλμού και της αρτηριακής πίεσης, επιτάχυνση της διαδικασίας της αθηρογένεσης, αύξηση των λιπιδίων στο αίμα και της ινσουλινοαντίστασης. Τελικό αποτέλεσμα, αυξημένος κίνδυνος για υπέρταση, στεφανιαία νόσο, οξύ στεφανιαίο σύνδρομο και καρδιακή ανεπάρκεια.[4]
Μπορεί η μακρά διάρκεια ύπνου να είναι επιβλαβής;
Η μακρά διάρκεια ύπνου έχει συσχετιστεί, μεταξύ άλλων, και με υψηλότερο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2, κατάθλιψης, παχυσαρκίας και καρδιαγγειακών νοσημάτων σε κλινικές δοκιμές και μελέτες παρατήρησης. Ωστόσο, οι μηχανισμοί για αυτές τις σχέσεις δεν έχουν αποσαφηνιστεί. Πιθανολογείται ότι η μακρά διάρκεια ύπνου είναι αποτέλεσμα διαταραχών στον ύπνο όπως η υπνικής άπνοιας και τμηματικού ύπνου (με πολλά διαστήματα αφύπνισης), οι οποίες και δημιουργούν σε πρώτη φάση την ανάγκη για περισσότερο ύπνο.
Μπορεί ο επαρκής ύπνος (7-9 ώρες) να βοηθήσει στην απώλεια βάρους;
Φαίνεται πώς η απώλεια βάρους ή/και η διατήρησή του μέσω παρεμβάσεων στη διατροφή και στον τρόπο ζωής μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση του ύπνου (αν και οι μελέτες αυτές πραγματοποιήθηκαν κυρίως σε ασθενείς με προϋπάρχουσες διαταραχές ύπνου). Μόνο μια κλινική δοκιμή έχει αναφέρει έως σήμερα άμεση θετική συσχέτιση μεταξύ της διάρκειας του ύπνου και της επιτυχούς απώλειας βάρους[5]. Συγκεκριμένα, φάνηκε πως ο επαρκής ύπνος (διάρκειας 7-9 ώρες), μέσω μείωσης των επιπέδων στρες, βοήθησε στην απώλεια βάρους στους συμμετέχοντες. Σίγουρα όμως απαιτείται περισσότερη έρευνα για να αποσαφηνιστεί εάν η βελτίωση του ύπνου θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια βάρους στο γενικό πληθυσμό.
Ποια είναι η ενδεδειγμένη διάρκεια ύπνου;
Συγκεντρωτικά, αν και αρκετοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με την συσχέτιση της διάρκειας του ύπνου με τα χρόνια νοσήματα, υπάρχουν λίγες επίσημες συστάσεις διαθέσιμες για να καθοδηγήσουν τους επαγγελματίες υγείας και το γενικό πληθυσμό. Στις ΗΠΑ, το Εθνικό Ίδρυμα Ύπνου δημοσίευσε το 2015 συστάσεις βάσει ηλικίας, για την κατάλληλη διάρκεια του ύπνου και την μείωση του κινδύνου χρόνιων νοσημάτων, με προτεινόμενη διάρκεια για τους ενήλικες 7-9 ώρες.[6] Επίσης, Η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου έχει παράσχει συστάσεις που αφορούν τη διάρκεια του ύπνου, με σύσταση >7 ώρες για τους ενήλικες. [7,8]
Έφη Κολοβέρου, Κλινική-Διαιτολόγος, Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
Κέλλυ Παπακωνσταντοπούλου, Κλινική-Διαιτολόγος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] AmericanHeartAssociation. Sleep duration and quality: impact on lifestyle behaviors and cardiometabolic health: a scientific statement from the American Heart Association. Circulation (2016) 134(18):367–86.
[2] Taheri S, Lin L, Austin D, Young T, Mignot E. Short sleep duration is associated with reduced leptin, elevated ghrelin, and increased body mass index. PLoS Med (2004) 1(3):e62.
[3] Hirotsu C, Tufik S, Andersen M. Interactions between sleep, stress, and metabolism: from physiological to pathological conditions. Sleep Sci (2015) 8(3):143–52.
[4] Javaheri S, Redline S. Insomnia and risk of cardiovascular disease. Chest (2017).
[5] Elder CR, Gullion CM, Funk KL, Debar LL, Lindberg NM, Stevens VJ. Impact of sleep, screen time, depression, and stress on weight change in the intensive weight loss phase of the LIFE study. Int J Obes (2012) 36(1):86–92.
[6] Hirshkowitz M, Whiton K, Albert SM, Alessi C, Oliviero B, DonCarlos L, et al. National Sleep Foundation’s sleep time duration recommendations: meth-odology and results summary. Sleep Health (2015) 1(1):40–3.
[7] Paruthi S, Brooks LJ, D’Ambrosio C, Hall WA, Kotagal S, Lloyd RM, et al. Recommended amount of sleep for pediatric populations: a consensus state-ment of the American Academy of Sleep Medicine. J Clin Sleep Med (2016) 12(6):785–6.
[8] Watson NF, Badr MS, Belenky G, Bliwise DL, Buxton OM, Buysse D, et al. Recommended amount of sleep for a healthy adult: a joint consensus state-ment of the American Academy of Sleep Medicine and Sleep Research Society. Sleep (2015) 38(6):843–4.
Η καλύτερη ιατρός στον χώρο της! Γνωρίζει το αντικείμενο όσο λίγοι, αφιερώνει χρόνο και σου εξηγεί τα πάντα! Σ' ευχαριστώ Βούλα!
Γιώργος Π.
Καταπληκτική ιατρός! Φοβερός άνθρωπος!
Νίκος Π.
Εξαιρετική γιατρός με σπουδες στο αντικείμενο της. Βοηθάει στην σωστή διάγνωση με την κατάλληλη αγωγή
Αναστασάι Δ.
