Με την πάροδο των ετών, όλο και περισσότερα στοιχεία προκύπτουν που αμφισβητούν την ασφάλεια πολλών από τα χημικά που χρησιμοποιούμε για την συντήρηση τροφίμων, στα πλαστικά και τα καθαριστικά, στα εντομοκτόνα και εντομοαπωθητικά προϊόντα, στα καλλυντικά και σε πληθώρα άλλων προϊόντων. Αρκετές από αυτές τις ουσίες φαίνεται να επηρεάζουν την δράση των ορμονών και έχουν λάβει το γενικό όνομα «Ενδοκρινικοί (ορμονικοί) διαταράκτες».

Τι είναι δηλαδή οι ορμονικοί τροποποιητές; Είναι χημικές ουσίες που βρίσκουμε σε πολλά προϊόντα που κοινής χρήσης (καθαριστικά, συντηρητικά τροφίμων, πλαστικά κ.α.) που παρεμβάλλονται στην δράση των ορμονών (στη σύνθεση, την έκκριση, την σύνδεση με τα όργανα- στόχος) και έτσι μπορούν να παίξουν ρόλο στην δημιουργία ενδοκρινολογικών νόσων (να την ξεκινήσουν ή να την επιτείνουν).

Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες που παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες και ασκούν τη δράση τους σε όλο το σώμα. Οι ορμόνες είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη, την δημιουργία του σκελετού, την έναρξη της εφηβείας, την διατήρηση της γονιμότητας, τη ρύθμιση του μεταβολισμού, της όρεξης και του σωματικού βάρους, ενώ παίζουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και των κυττάρων όλου του σώματος.

Έκθεση στις ουσίες αυτές σε μικρή ποσότητα μπορεί να μην προκαλέσει εμφανή προβλήματα για χρόνια, αλλά πολλές από αυτές τις ουσίες φαίνεται να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και να επηρεάζουν η μια την δράση της άλλης είτε ενισχύοντας είτε μπλοκάροντας την, αυξάνοντας έτσι την επίδραση στο σύστημα των ενδοκρινών αδένων. Οι ουσίες αυτές μπορούν να επηρεάσουν θεωρητικά όλες τις λειτουργίες του σώματος στις οποίες συμμετέχουν οι ορμόνες όπως την νοητική ανάπτυξη του παιδιού, την έναρξη της εφηβείας, την γονιμότητα και την λειτουργία των ωοθηκών και των όρχεων, την δράση των ανδρικών και γυναικείων ορμονών, την ανάπτυξη καρκίνων ενδοκρινών αδένων όπως ο θυρεοειδής και ο μαστός.

Η κυριότερη από αυτές τις ουσίες και η πιο μελετημένη είναι η Βισφενόλη Α. Η βισφενόλη Α είναι παράγωγο του πετρελαίου και περιέχεται σε πληθώρα προϊόντων όπως πλαστικά είδη, συσκευασίες τροφίμων, κονσέρβες, ιατρικά εργαλεία και άλλα. Η έκθεση γίνεται μέσα από τις συσκευασμένες τροφές, τα πλαστικά είδη που χρησιμοποιούμε αλλά και τη χρήση εκατοντάδων άλλων προϊόντων που την περιέχουν. Αρκετές μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η ουσία αυτή μπορεί να τροποποιήσει την δράση των ορμονών ενώ υπάρχουν και μελέτες που δείχνουν πιθανή συσχέτιση με διαταραχές νοητικής ανάπτυξης στα παιδιά, πιθανά αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου, παχυσαρκίας, διαβήτη και καρδιαγγειακών προβλημάτων μεγαλώνοντας. Bisphenol Ασυνδέεταιμεκαρκίνοτουπροστάτη. EndocrinologyGalS. PrinsuniversityofIllinois

Συγκεκριμένα όσον αφορά τον καρκίνο του προστάτη πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι έκθεση κυττάρων του προστάτη σε BPAφαίνεται να πολλαπλασιάζει την επίδραση των οιστρογόνων και της τεστοστερόνης που φυσιολογικά δρουν στον προστάτη και να οδηγεί σε πιο γρήγορο και ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του. Σε μια μελέτη μάλιστα 2500 ανδρών στην Αμερική, 93% είχε ανιχνεύσιμα επίπεδα της ουσίας στα ούρα, δείχνοντας έτσι την χρόνια έκθεση που υπάρχει.

Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η έκθεση από την βρεφική ηλικία ή, ακόμα και κατά την ενδομήτριο ζωή. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι 96% των εγκύων έχουν μετρήσιμα επίπεδα βισφενόλης Α ενώ το 2008 μια μελέτη έδειξε ότι 19 στα 20 παιδιά ήταν θετικά για έκθεση σε PBDE σε επίπεδα 3.2 φορές υψηλότερα από ότι οι μαμάδες τους.

Για το λόγο αυτό πολλές μεγάλες εταιρείες κατασκευής βρεφικών σκευών και μπιμπερό κατασκευάζουν πλέον πλαστικά χωρίς BPA(αναζητήστε την σχετική ένδειξη).

Αρκετά στοιχεία προέρχονται για την δράση των ενδοκρινικών διαταρακτών από την έρευνα για την επίδραση των φθαλατών (phthalates) στην ανδρική υπογονιμότητα. Οι ουσίες αυτές φαίνεται να έχουν αντι-ανδρογονική δράση και φαίνεται να μειώνουν σημαντικά (τουλάχιστον κατά 20%) την ανδρική γονιμότητα (FertilSteril, May 2014, 101(5): 1359). Οι χημικές αυτές ουσίες που περιέχονται σε καλλυντικά, λακ αλλά και σε προϊόντα οικιακής χρήσης και συσκευασίες τροφίμων ενοχοποιούνται και για εμφάνιση πρόωρης εμμηνόπαυσης στις γυναίκες. Μάλιστα ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις προειδοποιούν ότι οι γυναίκες που εκτίθενται στις μεγαλύτερες ποσότητες των χημικών φθαλάτες περνούν στην εμμηνόπαυση σχεδόν 2,5 χρόνια πριν από τις υπόλοιπες.

Υπέρβαρα παιδιά που εκτίθενται σε μεγαλύτερα επίπεδα σε υπερφθοριωμένα χημικά PFCs, φαίνεται να έχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν μεταβολικό σύνδρομο και παρουσιάζουν αυξημένα τριγλυκερίδια και επίπεδα ινσουλίνης. (JCEMTimmermanetal, 2014:99 (4)). Hέκθεση στις ουσίες αυτές – που προστίθενται συχνά σε υφάσματα, έπιπλα και χαλιά για την προστασία από λεκέδες- φαίνεται να επηρεάζει και την λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα. Εκτός του ότι τα υψηλότερα επίπεδα PFCs στον οργανισμό τροποποιούν την θυρεοειδική λειτουργία σε άνδρες και γυναίκες, οι επιστήμονες διαπίστωσαν επίσης ότι αυξάνουν και τον κίνδυνο ήπιας μορφής υποθυρεοειδισμού στις γυναίκες (JCEM , Sept. 2013, 98(9):E1456).

Τον βαθμό που οι ουσίες αυτές επηρεάζουν την υγεία μας δεν μπορούμε να το αποδείξουμε σε όλες τις περιπτώσεις. Σημάδια πιθανής δράσης τους είναι η ολοένα και πιο πρώιμη εμφάνιση εφηβείας στα κορίτσια και η σημαντική αύξηση όχι μόνο της παιδικής παχυσαρκίας αλλά και του μεταβολικού συνδρόμου στα παιδιά. Παρόλο που υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις για τη δράση τους οι ουσίες αυτές συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ευρέως καθώς δεν υπάρχουν μεγάλες και σωστά σχεδιασμένες μελέτες που να δείχνουν την απ’ ευθείας βλαπτική τους δράση.

Ποια πρέπει να είναι η αντιμετώπιση μας λοιπόν;

Δυστυχώς η παρουσία των χημικών αυτών θα συνεχίσει να υπάρχει σε χιλιάδες προϊόντα μέχρι να υπάρξει ισχυρή απόδειξη για την βλαπτική τους δράση. Μέχρι να γίνει αυτό θα πρέπει να έχουμε μια στάση επιφυλακτική στη χρήση προϊόντων που μπορεί να τα περιέχουν ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά μας και, ακόμα πιο αυστηρά, στην περίοδο της εγκυμοσύνης.

Αρκετά βρεφικά είδη όπως μπιμπερό και παιχνίδια επισημαίνουν ότι δεν έχουν BPA αλλά δυστυχώς όχι όλα. Σαν γονείς θα πρέπει να αποφεύγουμε όσο γίνεται τη χρήση χημικών καθαριστικών, spray, πλαστικών σκευών για το φαγητό, τροφών μακράς διάρκειας ζωής και συσκευασμένα τρόφιμα.

Ειδικά στην περίοδο της εγκυμοσύνης και την πρώτη βρεφική ηλικία πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα να τρώμε φρέσκιες τροφές, βιολογικά προϊόντα χωρίς λιπάσματα, να αποφεύγουμε την χρήση χημικών καλλυντικών και καθαριστικών. Για τα βρέφη είναι καλύτερο να χρησιμοποιούμε γυάλινα σκεύη και μπουκάλια, βιολογικά είδη φροντίδας και παιχνίδια από ύφασμα ή ξύλο τα πρώτα χρόνια της ζωής τους τουλάχιστον.

Η κατανάλωση βέβαια βιολογικών τροφών και η χρήση βιολογικών καθαριστικών και καλλυντικών καλό είναι να μην σταματά στην ηλικία αυτή αλλά να γίνει τρόπος ζωής για όλους μας.